Kültür Toplum Din

Kültürler ve Toplumlar
İnsan toplulukları doğa tarafından biçimlendirilmiş ya da insan iradesiyle bir araya gelmiş birimlerden oluşur. Toplumlardaki sürekli değişim farklı kültürlerin karşılaşmasıyla daha da belirginleşir. Güç kazanma isteği, değişik değer yargıları, ahlak anlayışı ve inanış biçimleri topluluklar arasında büyük çatışmalara yol açabilirken, aynı toplumun içindeki gruplar arasında da çıkar çatışmaları ortaya çıkabilir.

Kültür ve Toplum
İnsanın yaşamak için başka insanlara gereksinimi vardır. Eski Yunanlı düşünür Aristoteles insanı zoon politikon, yani toplumsal çevresi olan canlı olarak tanımlamış. Bugün toplum deyince, yaşamlarını az ya da çok bir arada geçiren bir insan kümesini anlıyoruz. Eskiden olduğu gibi bugün de pek çok insan aile ve akrabalarının oluşturduğu doğal topluma bağlı yaşıyor. Bu en küçük toplumsal örgütlenmenin her bireyi ötekilerden toplumsal, ekonomik ve ruhsal destek görüyor. Cemaat gibi öteki toplumsal örgütler de ona dayanıyor. İnsan toplumun kurallarına uymak zorundadır. Toplumun, bireyleri bu kurallara uymaya zorlama biçimi toplumdan topluma değişebiliyor. Örneğin, bugün Batılı toplumlar bireylere davranış biçimlerinde, eş ve uğraş seçiminde Doğulu toplumlara göre daha büyük kişisel özgürlükler tanıyor.

Kültürden ise insanların belirli bir zamanda ve sınırlı bir alan içinde, doğal ve toplumsal çevrelerine özgü koşullar altında dil, din, hukuk, ahlak, sanat, müzik ve bilim alanlarında ürettiği şeyler anlaşılıyor. Burada toplumlarla bireylerinin yaşama ve davranış biçimleri iç içe geçiyor. Dil insan toplumunun en önemli birleştirici öğelerinden biri. Çoğu kez bir kültür çevresinin en belirgin tanımlayıcı özelliği dil oluyor. Dil aynı zamanda insanların bir topluma bağlı olma duygusunu pekiştirici bir etki de yapıyor. Bir dilin yaygınlaşması o dili konuşan toplumun gücünün de büyümesi anlamına geliyor. Örneğin, bugün yeryüzünde yaşayan insanların beşte biri Almanca, İngilizce, Fransızca, İtalyanca, Portekizce ve İspanyolca gibi Avrupa dillerinden birini konuşuyor. Bu, sömürgecilik döneminin bir kalıntısıdır. Aynı dili konuşan, aynı tarihi, dini ve dünya görüşünü paylaşan toplumlara halk diyoruz.

Değişim İçinde Kültür ve Toplum
Çeşitli etkiler nedeniyle sürekli yeni yaşam koşulları ortaya çıktığından, toplumlar ve kültürler de sürekli bir değişim içindeler. Bu değişim bazen yavaş yavaş gerçekleşiyor, bazen de bir patlama biçiminde olabiliyor. Pek çok toplum için Batı kültürü ve ona bağlı olan maddesel ve teknik üstünlükle karşılaşmak, varlıklarını tehdit eden bir şok etkisi yapıyor, çünkü bu onların geleneksel toplum yapısının sorgulanmasına yol açıyor. Bu da hangi yöne gideceğini bilememek, kişiliğini ve kendine güvenini yitirmek gibi sonuçlara neden olabiliyor.

Güçlü toplumsal değişimler genellikle iç politikada ve toplumsal örgütlenmede yeni oluşumlara yol açıyor. Bunun bir örneği önemli toplumsal gerilimlere neden olan sanayileşmenin sonucunda işçi sendikalarının ortaya çıkması.

Her toplum mutlaka bir devlet kurmuyor. Bugün devletlerin tarihsel açıdan daha geç bir dönemde ortaya çıktığı biliniyor. İlk devletler günümüzden yaklaşık 5-6 bin yıl önce Mısır’da ve Güneydoğu Asya’da ortaya çıkmış. Devlet toplumsal örgütlenmenin özel bir biçimi, bir bakıma toplumsal ve tarihsel süreçlerin bir bileşenidir. Devleti olmayan, sürekli ya da geçici hiçbir merkezi yönetim biçimi tanımayan, toplumsal gücün toplanması yerine dağılmasını yeğleyen topluluklara geçmişte olduğu gibi bugün de rastlanıyor.

Din
Her dönemde ve kültürde dinsel inanışlar var olmuş. Uzun bir süre din pek çok toplum için temel birleştirici öğe işlevi görmüş. Bu toplumların ortak özelliği toplumsal ve dinsel otoritenin tek bir kişinin ya da bir grubun elinde toplanmasıdır. Dinlerin toplum yapısı üstündeki etkisini günümüze değin nasıl sürdürebildiğinin en iyi örneği Hinduizm’de görülüyor. Bu karmaşık inanışın getirmiş olduğu kast sistemi, yani insanların toplumsal gruplara ayrılması, yasal olarak kaldırıldığı halde bütün ülkede yaygın olarak varlığını sürdürüyor.

Avrupa’da 18. yüzyıldaki Aydınlanma Çağı’ndan sonra kilise ile devletin, yani dinsel güç ile dünyasal güçlerin birbirinden ayrılması ilkesi benimsendi. Gene de pek çok ülkede, kilise iktidara karşı muhalefeti destekleyerek politikaya karışmayı sürdürüyor.

Pek çok insanın günlük yaşamını dinsel olgular biçimlendirir. Törenler ve tapınma toplu bir biçimde gerçekleştirilir. Her dinsel toplumda yemek yemeye, giyinmeye ve daha pek çok şeye ilişkin, uyulması gereken kurallar vardır. Bunları yerine getirmek dindarlık belirtisi sayılır.

Dinsel yaşamın özel bir biçimi ise mistisizm, yani gizemciliktir. Mistisizmin amacı insan ile tanrısal olanı birleştirebilmektir. Bu da kişisel deneyimin toplumsal olana tercih edilmesi anlamına geliyor. Düşüncelere dalmak, dünyadan elini eteğini çekmiş bir biçimde yaşamak bu birleşmeye gidecek yollar olarak görülüyor.

Eski Mısır ve Yunan tapınaklarından Uzakdoğu’daki pagodalara, Hıristiyan katedrallerinden Müslüman camilerine kadar, büyüklü küçüklü pek çok yapı insanların dinsel davranışlarının çarpıcı birer kanıtı durumunda. Pek çok kültürde din ile sanat ayrılmaz bir bütün oluşturuyor. Din sanatçı için bir esin kaynağı olurken, dinsel törenlerde sanatkârca biçimlendirilmiş nesneler kullanılıyor.

Bugün yeryüzünde yaşayan 5 milyar dolayındaki insanın yaklaşık yüzde 30’u Hıristiyan, yüzde 20’si Budacılık, Hinduizm, Konfüçyüs’çülük, Şinto dini ve Taoizm gibi Asya inanışlarından birine bağlı. Müslümanların oranı yaklaşık yüzde 16. Yahudilerinki ise yüzde 0,4 dolayında. Doğa dinlerine bağlı olanlar dünya nüfusunun yüzde 2,4’ünü oluşturuyor. Hare Krişna, Tanrı’nın Çocukları ve Birleştirici Kilise gibi son zamanlarda ortaya çıkan “yeni” dinlere bağlı olanların oranının da yüzde 0,2 dolayında olduğu sanılıyor.